Bảo Tồn Kiến Trúc Pháp Thuộc Giữa Lòng Đô Thị Hiện Đại

Trong bối cảnh đô thị hóa mạnh mẽ tại Việt Nam, những công trình kiến trúc từ thời Pháp thuộc vẫn đứng sừng sững như nhân chứng lịch sử, nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức trong công tác bảo tồn. Từ Hà Nội đến Sài Gòn, các tòa nhà cổ mang phong cách châu Âu xen lẫn bản địa không chỉ là điểm nhấn văn hóa mà còn đặt ra bài toán cân bằng giữa phát triển và gìn giữ di sản.

Giá trị đa chiều của di sản kiến trúc
Khảo sát tại 12 tỉnh thành cho thấy hơn 500 công trình Pháp thuộc còn tồn tại, trong đó 60% tập trung ở Hà Nội và TP.HCM. Không đơn thuần là vật thể xây dựng, chúng phản ánh quá trình giao thoa văn hóa Đông-Tây thế kỷ XIX-XX. Nhà nghiên cứu Lê Văn Sửu nhận định: "Mỗi chi tiết hoa văn trên mái vòm Nhà hát Lớn Hà Nội đều ẩn chứa câu chuyện về kỹ thuật pha trộn giữa nghệ nhân Việt và kỹ sư Pháp".

Thực trạng bảo tồn: Được và mất
Chính sách phân cấp quản lý từ năm 2015 cho phép địa phương chủ động trong trùng tu, nhưng dẫn đến tình trạng thiếu đồng bộ. Trong khi Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM được phục chế nguyên bản với ngân sách 120 tỷ đồng, nhiều biệt thự cổ tại Đà Lạt lại bị "khoác áo mới" sai lệch do tư nhân cải tạo. Nghịch lý nằm ở chỗ: 80% công trình được xếp hạng di tích lại thuộc sở hữu tư nhân hoặc doanh nghiệp.

Công nghệ mở lối đi mới
Ứng dụng scan 3D và trí tuệ nhân tạo đang trở thành công cụ đắc lực. Dự án số hóa toàn bộ khu phố Tây Hà Nội bằng công nghệ BIM giúp lưu trữ dữ liệu kiến trúc xuống từng milimet. KTS Nguyễn Thu Thủy chia sẻ: "Bản đồ số không chỉ hỗ trợ trùng tu chính xác mà còn tạo cơ sở pháp lý khi giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất".

Cộng đồng vào cuộc
Phong trào "Đi tìm dấu xưa" do nhóm Heritage Space khởi xướng đã thu hút 5.000 tình nguyện viên tham gia ghi chép thông tin về các công trình xuống cấp. Mô hình hợp tác công-tư tại phố Tràng Tiền (Hà Nội) cho phép doanh nghiệp thuê mặt bằng di tích với điều kiện tự bỏ kinh phí trùng tu, đã hồi sinh 17 biệt thự cổ sau 3 năm thí điểm.

Bài học từ quốc tế
Kinh nghiệm của Pháp trong việc biến khu phố cổ Marseille thành không gian sáng tạo đang được tham khảo cho khu vực quanh Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn. TS. Pierre Lefèvre từ Đại học Kiến trúc Paris cảnh báo: "Việt Nam cần tránh lặp lại sai lầm của chúng tôi những năm 1970 - khi đánh đổi di sản lấy trung tâm thương mại".

Nhìn về tương lai, hành trình bảo tồn kiến trúc Pháp thuộc đòi hỏi sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa công nghệ hiện đại, chính sách linh hoạt và ý thức cộng đồng. Như ngôi nhà số 47 phố Hàng Bài vừa được trao giải UNESCO khu vực Châu Á - Thái Bình Dương 2023, đó là minh chứng cho thấy di sản có thể tỏa sáng giữa dòng chảy đương đại khi được đối xử bằng sự tôn trọng và sáng tạo.