Nâng Cao Chất Lượng Thuyết Minh Di Tích Văn Hóa Chăm Pa

Trong những năm gần đây, du lịch văn hóa tại các di tích Chăm Pa như Mỹ Sơn, Pô Nagar hay Tháp Bánh Ít đã trở thành điểm nhấn quan trọng của ngành du lịch Việt Nam. Tuy nhiên, chất lượng thuyết minh tại các địa điểm này vẫn tồn tại nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến trải nghiệm của du khách. Một nghiên cứu gần đây từ Hiệp hội Du lịch Miền Trung chỉ ra rằng 65% khách quốc tế cảm thấy thiếu thông tin chi tiết về lịch sử và kiến trúc khi tham quan.

Vấn đề cốt lõi nằm ở hệ thống đào tạo hướng dẫn viên chưa đồng bộ. Nhiều người làm công tác thuyết minh chỉ được trang bị kiến thức cơ bản về niên đại và tên gọi công trình, nhưng thiếu hiểu biết sâu về kỹ thuật xây dựng tháp Chăm, biểu tượng tôn giáo hay mối liên hệ với văn hóa bản địa. Trường hợp điển hình là tại quần thể Tháp Dương Long (Tây Sơn, Bình Định), nhiều hướng dẫn viên không giải thích được ý nghĩa của hệ thống phù điêu mô tả thần Shiva trong tư thế vũ điệu thiêng.

Công nghệ đang mở ra hướng tiếp cận mới. Ứng dụng thực tế ảo tăng cường (AR) tại khu di tích Mỹ Sơn (Quảng Nam) cho phép khách tham quan quan sát phiên bản phục dựng 3D của các ngôi đền nguyên bản. Tuy nhiên, theo phản hồi từ nhóm khảo sát của Đại học Đà Nẵng, 40% người dùng cho rằng phần mô tả âm thanh quá ngắn gọn và thiếu tính tương tác. Điều này đặt ra yêu cầu về việc kết hợp công nghệ với nội dung chuyên sâu.

Giải pháp tổng thể cần kết hợp nhiều yếu tố. Trước hết, các cơ quan quản lý di sản cần xây dựng tài liệu chuẩn hóa dựa trên nghiên cứu khảo cổ học mới nhất. Ví dụ, phát hiện gần đây về hệ thống thủy lợi cổ quanh khu vực Tháp Nhạn (Phú Yên) cần được đưa vào nội dung thuyết minh để làm phong phú thông tin. Thứ hai, chương trình đào tạo hướng dẫn viên cần bổ sung môn học về nghệ thuật điêu khắc Chăm Pa và phương pháp kể chuyện (storytelling) để tăng tính hấp dẫn.

Mô hình hợp tác với cộng đồng địa phương đang chứng minh tính hiệu quả. Tại làng gốm Bàu Trúc (Ninh Thuận) - nơi lưu giữ nghề gốm truyền thống của người Chăm - các nghệ nhân cao tuổi trực tiếp tham gia vào công tác thuyết minh. Cách làm này không chỉ cung cấp thông tin xác thực mà còn tạo ra cầu nối cảm xúc với du khách. Kết quả khảo sát cho thấy 78% khách tham quan đánh giá cao hình thức này so với thuyết minh qua loa phát thanh.

Đầu tư vào nghiên cứu chuyên sâu là yếu tố then chốt. Dự án hợp tác giữa Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Đại học Sorbonne (Pháp) đã công bố bản dịch mới về các văn bản Phạn ngữ trên bia ký Chăm Pa. Những phát hiện này cần được chuyển thể thành nội dung giải thích trực quan tại các điểm di tích. Đồng thời, việc số hóa tư liệu qua nền tảng đa ngôn ngữ sẽ giúp thu hút khách tham quan từ nhiều quốc gia khác nhau.

Hướng phát triển trong tương lai đòi hỏi sự kết hợp giữa bảo tồn và phát huy giá trị. Các workshop định kỳ cho hướng dẫn viên cần được tổ chức để cập nhật kiến thức mới. Ứng dụng công nghệ định vị thông minh (beacon) có thể cung cấp thông tin tự động khi khách đến gần từng hạng mục kiến trúc. Quan trọng nhất, cần xây dựng cơ chế phản hồi hai chiều để liên tục cải thiện chất lượng dịch vụ, biến di tích Chăm Pa thành không gian sống động kể câu chuyện văn hóa xuyên thời gian.